Türkiye ve Oniki Ada 1912-1947*

Ege Denizi’nin güneydoğusunda yer alan Oniki Ada, diğer adıyla Menteşe ada grubu hem uluslararası düzeyde, hem de Türkiye’nin dış politikasına yönelik iç siyasi değerlendirmelerde yüz yılı aşan  bir süredir pek çok tartışmanın odak noktasında yer almaktadır.

Oniki Ada, Savaşı sırasında, 1913’te İtalya tarafından işgal edildikten sonra, Türkiye ve Yunanistan arasında süren ve diğer büyük devletlerin de zaman zaman rol oynadığı uluslararası çekişmelerin konusu haline geldi. İç politikada ise Lozan zafer miydi hezimet mi tartışmaları ne zaman yeniden alevlense, Oniki Ada bu temcit pilavının hiç vazgeçilmeyen tuzu biberioldu.

… .. Türkiye, Balkanlar’da savaş haline geçtikten bir süre sonra, pek istekli olmasa da İtalya ile bir barış antlaşması imzaladı. İmparatorluk Libya’da iyi direnmiş, fakat çoğunlukla Balkanlar’daki durum nedeniyle Uşi Antlaşması’nı imzalamıştı. Tarihte 1. Lozan Antlaşması olarak da bilinen bu antlaşma ile Türkiye Libya’yı İtalyanlara bıraktı. Antlaşmanın 2. Maddesine göre, Osmanlı İmparatorluğu sivil bürokratlarını Libya’dan çektiğinde, İtalya da Oniki Ada’dan çekilecekti. Buna ek olarak, 16 Ekim’de Babıâli, adalarda din ve mezhep ayırımı yapmadan idari ve adli reformlar  uygulayacağına dair bir kararname ilan etti. İtalyanlar ise bunun karşılığında bu süre zarfında Güney Ege’de  Osmanlı donanmasının hareket kabiliyetine zarar verecek davranışlardan kaçınılacağı sözünü verdi.

Balkan Savaşları’nın patlak vermesi bölgedeki durumu iyice bulanıklaştırdı.. harbin birinci fazında Osmanlı kuvvetleri savaştıkları tüm cephelerde yenilgiye uğradı. Bu öylesine bir felaketti ki, Balkan devletlerinin orduları Edirne’yi işgal ettikten sonra neredeyse payitahtın sınırlarına ulaşmıştı. Ege’deki durum da karadakinden farksız değildi. 1911 yılında Averof zırhlısını alan Yunanistan, savaşan tüm devletlerden üstn bir donanmaya sahipti. Bu donanmanın Balkan Savaşı sırasındaki görevi Çanakkale Boğazı ve Batı Anadolu sahillerini abluka altına alıp Osmanlı donanmasının Trakya’ya denizden yapabileceği yardım ve ikmali engellemekti. Bunu başarmak içinse Yunanistan savaşın hemen başında Kuzeydoğu Ege adalarını tek tek

işgal etmeye başladı. Zaten Yunan donanması daha savaş başlamadan altı ay önce adaların çevresinde gece keşiflerinde bulunmuş ve bölgedeki askeri zafiyeti görmüştü. Bu sebeple, savaşın ilk aylarında Yunanistan’ın Gökçeada, Bozcaada, Semadirek, Taşöz, Limni, Midilli ve Sakız gibi stratejik önemi haiz adaları işgal etmesi sürpriz olmadı. Özellikle Limni, Bozcaada ve Gökçeada’nın işgali Yunanistan’ın amacına ulaşmasında en önemli rolü oynadı: Osmanlı donanması hemen Boğaz’ın girişindeki bu adaları üs olarak kullanan Yunan donamasının ablukasını çoğunlukla yaramadı.

*Türkiye ve Oniki Ada 1912-1947 & Hazal Pabuççular