Vadideki Zambak *

 

Honore de Balzac (1799-1850): 19. yy Fransız edebiyatının büyük ismi.

Vadideki Zambak 1836 yılına yayımlandı. Roman, gençlikten yetişkinliğe uzanan yolu, evli bir kadına duyduğu aşkla kateden Felix’in hikâyesini anlatıyor.

… .. Yalıtılmışlığım beni düşler alemine götürse de, düşüncelere dalmaktan keyif almam, size başıma gelen ilk felaketleri tasvir edecek bir olayla başladı. Evde benimle hiç ilgilenilmediği için, dadı beni yatırmayı sıklıkla unutuyordu. Bir akşam bir incir ağacının altında usulca büzüşmüş bir halde, çocukları kavrayan ve vaktinden önce gelişmiş melankolimin bir tür duygulu bir kavrayışla bezediği o meraklı tutkunun etkisiyle bit yıldıza bakıyordum. Eğlenen ve bağrışan ablalarımın uzaktan gelen gürültülerini düşüncelerimin eşlikçisi gibi algılıyordum. Gece olduğunda gürültü kesildi. Annem evde olmadığımı tesadüfen fark etti. Dadımız, o ürkütücü Matmazel Caroline, azar işitmemek için, evden tiksindiğimi, bana dikkatlice göz kulak olmasa çoktan evden kaçmış olacağımı ileri sürerek annemin benim hakkımdaki yanlış değerlendirmelerini meşrulaştırdı; güya aptal değil, sinsiydim ve şimdiye kadar baktığı tüm çocuklar arasında benim kadar kötü mizaçlısına hiç rastlamamıştı. Beni ararmış gibi yapıp seslendi, cevap verdiğimde, saklandığımı bildiği incir ağacının yanına gelip, bana:

-Orada ne yapıyordunuz? dedi.,

-Bir yıldız bakıyordum.

-.Bir yıldıza bakmıyordunuz, dedi bizi yukarıdaki balkonundan dinleyen annem. Sizin yaşınız astronomiye uygun mu?

-Ah! Madam, diye haykırdı Matmazel Caroline, su deposunun musluğunu açık bırakmış, bahçeyi su basmış. Evi bir uğultu sardı. Ablalarım suyun akışına bakıp eğlenmek için musluğu açmışlar, ama suyun fışkırmasıyla her yanları sırılsıklam olunca neye uğradıklarını şaşırıp musluğu kapatmadan kaçmışlardı.

Böyle bir afacanlık yapacağıma inandıkları için, masum olduğumu söylediğimde beni yalancılıkla suçladılar, acımasızca cezalandırıldım. Hem de korkunç bir ceza! Yıldızlara olan aşkımdan dolayı alay konusu oldum ve annem akşam bahçede kalmamı yasakladı. Zorbaca yasaklar çocuklarda bir tutkuyu yetişkinlerde olduğundan daha çok perçinler; çocukların yetişkinlere kıyasla, kendilerine karşı konulmaz çekicilikler sunan o yasaklamadan başka bir şey düşünmeme gibi bir üstünlükleri vardır. Yıldızım yüzünden sık sık dayak yedim. Derdimi kimseye açamadığımdan, çocukların bir zamanlar ilk sözlerini dile getirdikleri, şimdiyse ilk düşüncelerini dile getirdikleri o huzurlu iç cıvıldamanın ortasında ona acılarımdan söz ediyorum. Yaşamın sabahında edinilen izlenimler yürekte derin izler bıraktığı için, on iki yaşına geldiğimde okul çağında, tasvir edilemez hazlar alarak onu izlemeye devam ediyorum.

Benden beş yaş büyük olan Charles, şimdi ne kadar yakışıklı bir erkekse , o zaman da o kadar güzel bir çocuktu, babamın gözdesi, annemin aşkı, ailenin umudu, dolayısıyla evin kralıydı. Sağlam yapılı ve gürbüzdü, bir eğitmeni vardı; bense sıska ve cılız halimle, beş yaşımda şehirdeki yatılı okula gündüzcü olarak gönderildim, babamın oda hizmetçisi beni sabah okula bırakıyor, akşam geri

 getiriyordu. Okula içinde yeterince azık olmayan bir sepetle gidiyordum, oysa arkadaşlarım yanlarında bol bol yiyecek getiriyordu. Benim yoksulluğumla onların zenginliği arasındaki çelişki pek çok sıkıntı yarattı. Tours’dan gelen ünlü domuz ezmesi ve kavurması sabah kahvaltısı ve okul dönüş saatimizle kesişen akşam yemeği arasında, gün ortasında tüketilen başlıca yiyeceklerimizdi. Boğazına düşkün bazı kişilerin pek rağbet ettiği bu yiyeceklere, Tours’un aristokrat sofralarında nadiren rastlanırdı; o kahverengi ezmenin bir dilim ekmeğin üzerine benim için sürüldüğünü görmenin mutluluğunu hiç tatmamıştım. … .. 

… .. Sataşmalardan kaçınmak için kavga ettim. Ümitsizliğin cesareti beni ürkütücü kıldı, ama herkes bana kin güttüğünden, hıyanet karşısında çaresiz kaldım. … …

… .. Öcümü fazlasıyla alan oda hizmetçisinin bu olayı anlatması üzerine annem haykırdı:

-Bu lanet olası çocuk başımıza dert açacak!

Ailemde uyandırdığım tiksintiyi belli eden bu sözler karşısında, korkunç bir güvensizliğe kapıldım. Okulda da, evde olduğu gibi içime kapıldım. İkinci bir kar yağışı ruhuma ekilen tohumların filizlenmesini geciktirdi. Sevildiklerini gördüklerim tam anlamıyla haylaz çocuklardı; gururumun bu gözlemden destek almasıyla tek başıma kaldım. Zavallı yüreğimi dolduran duyguları dışa vurmanın olanaksızlığı işte böyle sürüp gitti. Her zaman kasvetli yüz ifademle herkeste nefret uyandırdığımı ve hep yalnız dolaştığımı gören öğretmen de, ailemin benim için kötü mizacım hakkındaki yanılgı dolu şüphelerinin haklı olduğuna inandı. Okuma öğrenir öğrenmez, annem beni Pont-le-Voy’a, Oratorie tarikatının bir okuluna gönderdi; bu okulda benim yaşımdaki çocukları, temel kavramları öğrenemeyen zekâsı yeterince gelişmemiş çocuklarla birlikte, Latincesiz, olarak anılan bir sınıfa alıyorlardı. Orada hiç kimseyi görmeden ve bir parya yaşamı sürerek sekiz yıl kaldım, İşte nasıl ve neden sorularının cevabı: Ufak tefek ihtiyaçlar için bana ayda üç frank veriliyordu, bu para almamız gereken kalemlere, çakılara, cetvellere, mürekkebe ve kâğıda ancak yetiyordu. Böylece , cambaz ayaklığı, ip ya da okuldaki eğlenceler için gerekli diğer şeylerin hiçbirini satın alamadığımdan, oyunlardan dışlandım; oyunlara katılmam için zengin çocuklarına dalkavukluk etmem ya da bölümümün hatırı sayılır öğrencilerini pohpohlamam gerekiyordu… .. Bu korkunç yalnızlığın altında ne acılar gizliydi. Terk edilişim ne endişeler doğurmuştu! … ..

… ..

*Vadideki Zambak  &  Honore de Balzac

Türkiye İş Bankası yayınları

Fransızca Aslından Çeviren : Volkan Yalçınoklu

1.Basım, Ekim 2016, İstanbul

Vadideki Zambak (meb.k12.tr)

Henriette de Mortsauf, Balzac’ın hayat hikâyesinde adı geçen Madame de Berny’den başkası değildir. Tam on beş yıl boyunca kendine hem dostluk, hem analık, hem danışmanlık yapmıştır, bu kadın. Ayrıca giriştiği ticari teşebbüslerde ona paraca yardımda da bulunmuştur. Mortsauf ailesi Clochegourde şatosunda yaşamaktadırlar. Burası güzel bir vadidir, bu vadinin güzelliğine eş bir güzellik yaratmaktadır Henriette de Mortsauf. Ve Felix ona tapmaktadır. Henriette bu güzel vadinin biricik “Zambak”**? */”. Belki de platonik aşkların en güzel anlatılmışıdır Vadideki Zambak. Balzac’ın çocukluğunda çektiği ruhsal acıların tümünü, yıkıntıların bütün burukluğunu bu romanda vermek istediği söylenebilir. Anlatılanlar bir roman kadar, ağırbaşlı bir düşünce eserinin üslubunu da andırmaktadır yer yer. Vadideki Zambak, Balzac’ın olgunluk çağının en önemli eserlerinin başında gelir. Kocasından mutluluğu tadamayan, ama ona ihaneti de insana saygı açısından kendine yediremeyen Henriette, çocukluğunun bütün acılarını onun dizinde bir ana sevgisiyle karışık huzur içinde gideren Felix, çağlar boyunca insani sevgilere, fedakârlıklara örnek olacak karakterlerdir. Vadideki Zambak’*/? şiirli Fransızcasını Türkçeye ünlü bir şair aktardı: Cemal Süreya. Sanırım bu açıdan da düşününce Vadideki Zambak’m eldeki çevirisini okuyan okuyucuları talihli saymak gerekir. Balzac gibi bir roman dehasının en ilgi çekici romanı Vadideki Zambak’* bir şairin çevirisinden okumak, az bulunur mutluluklardandır sanırım.