atatürk, okyar ve çok partili türkiye *

 Bu kitapta, başta ümitsiz görünen çetin bir mücadele sonucunda, ülkemizin bağımsızlığını sağlamış olan ve Cumhuriyet’in 1923’te ilanında, Cumhurbaşkanı seçilmiş olan Mustafa Kemal Atatürk’ün, 1930 yılında, yakın arkadaşı Fethi Okyar’ı görevlendirerek kurulmasına yol açtığı muhalefet partisinin dramatik öyküsünü bulacaksınız.

Milli  Mücadele yıllarında (1919-23) ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında (1923-25), ülkede ve mecliste geniş hürriyetin mevcut olduğu bir ortam vardı. Hatta, 1924 yılında Batı demokrasisinin politik özgürlüklerini aksettiren Anayasa, Meclis’çe kabul edilmişti. Buna istinaden, Atatürk’ün milli mücadelede arkadaşları (Kâzım Karabekir, Ali Fuat, Rauf Orbay ve Refet Bele), 1924 yılında Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası namı altında  Atatürk’ün Nisan 19123’te kurduğu Halk Fırkası’na muhalif bir parti kurmuşlardı.

Oysa, 1925 yılında Doğuda Şeyh Sait İsyanı’nı takiben İstiklal Mahkemeleri Kanunu çıkarıldı. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası mahkemece kapatıldı ve basın susturularak sert biçimde tek parti yönetimine geçildi. Beş yıl süren tek parti döneminde   Atatürk, Batı istikametinde bir dizi sosyal ve hukuki devrimler getirdi. Mecliste hükümeti kimsenin tenkit edemediği, basının susturulduğu tek parti hükümeti esnasında, ülkede iktisadi şartlar ağırlaşmış, tek partinin üzerindeki yük iyice artmıştı. 

1930 yılına gelindiğinde, Atatürk, bunaltıcı ortamı hafifletmek, 1923'te ilan etmiş olduğu cumhuriyetin özünü teşkil eden hür demokratik rejime avdet etmenin zamanının geldiğine karar verdi Ancak yüz seksen derecelik bir dönüş yaparak sıkı sansürlü tek parti yönetiminden, çok partili serbest rejime nasıl geçilebilirdi? Türk toplumu mazide kısa süren demokrasi denemesi (1908-12) İttihat ve Terakki dönemi, 1920-25 Millet Meclisi rejimini geçirdiği halde, asırlardır içinde yaşadığı yaşadığı otoriter idareden başka bir şey bilmiyor; Türk aydınları istikrarsız ortam içinde, kendilerine güvensiz, çekingenlik içinde yaşıyorlardı. Atatürk’ün, Milli Mücadele arkadaşları politikadan tasfiye edildikten sonra, 1925’ten

beri iktidarın nimetlerine alışmış Halk Partililer ise, bunları asla kaybetmeye razı olmayan bir zümreyi teşkil ediyorlardı. Kurmuş olduğu Halk Partisinin başında Cumhurbaşkanı seçilmiş olan milli kahraman Atatürk, yedi yıldan beri icraatın ve politikanın sorumluluğunu taşırken, rakip bir partiye bunu kolay teslim edebilir miydi?

... ...

… .. Ocak 1913’te Sadrazam Kamil Paşa başkanlığı altında toplanmış bakanlar kurulunun, Enver’in liderliği arkasında, bir fedai zümresi tarafından  basılması oldu. Kamil Paşa’nun zorla istifa ettirildiği olayda, Harbiye Nazırı Nâzım Paşa öldürüldü. Babıâli darbesi planlandığı sırada eyleme karşı çıkan Kemal ve Fethi, olaydan sonra da Edirne’nin Bulgarlardan kurtarılması için genelkurmaya sundukları yazılı planda , Babıâli olayına karşı çıkmışlar, katılanların cezasız kalmalarını protesto etmişlerdi. Edirne’nin kurtuluşu için bir yandan Bolayır Kolordusu’nun kurmay başkanı Ali Fethi ve Mustafa Kemal tarafından, diğer yandan İstanbul’da Fahri Paşa ve Kolordusu’nun kurmay başkanı Ali Enver tarafından hazırlanan hareket planları arasında kabul edilen plan Enver’e aşt olan idi. Ancak uygulamada iki kolordu arasında zamanlama hatası çıkınca, hareket başarılı olamadı ve Edirne Bulgarlar tarafından zapt edildi. Böylece bir yandan Mustafa Kemal ile Ali Fethi, diğer yandan Ali Enver arasında, öteden beri gizli soğukluk, Ocak 1913’te siyasi v e askeri seviyelerde artık tamiri mümkün olmayan anlaşmazlığa dönüştü.

26 Mart’ta edirne düşer … .. 

Mahmut Şevket Paşa Hükümeti… 30 Mayıs’ta Edirne’yi Bulgaristan’a terk eden anlaşmayı Londra’da imza eder…

İttihat ve Terakki muhaliflerinden bir grup … .. 11 Haziran'da Sadrazam Mahmut Şevket Paşaya suikast düzenleyerek, … .. öldürürler … ..

… ..

Balkan Harbi’nin iki muzaffer devleti, Bulgaristan ve Sırbistan kazançlarını paylaşımda anlaşmazlığa düşmüşler ve kavgalarını muharebeye kadar götürmüşlerdir. … ..

Bulgar Ordusu geride zayıf bir kuvvet bırakarak, Trakya’dan çekilmeye başlamıştır. … ..

… .. bir yanda Fahri Paşa’nın komuta ettiği ve Enver’in kurmay başkanlığını yaptığı kolordu ile, diğer yandan Hurşit Paşa’nın kumanda ettiği ve Ali Fethi ile Mustafa Kemal’in kurmaylık görevlerini yaptığı Bolayır Kolordusu Trakya’da, Edirne istikametinde ilerlemeye başlarlar.

… ..

Kurmaylar arasındaki bu yarışı … .. Enver kazanır ve böylece Edirne Fatihi unvanına kavuşur. Bu başarısı ile Osmanlı ordusunun başına geçerek orduyu Almanların yardımı ile düzenlemeyi ve Osmanlın devletini yeniden büyütmeyi, yüceltmeyi kafasına koymuş olan Enver, gayesine yaklaşmış oluyordu. 1913 yılına gelindiğinde … ..   İttihat ve Terakki’de birinci adam olan Parti’nin başkanı ve Dahiliye Nazırı Talât, Enver’in hudut bilmeyen hırsından ve hızlı yükselişinden kuşkulu idi. 1 Eylül 1913’te Ali Fethi’nin ordudan istifasını ve İttihat Terakki’nin Genel Sekreterliğine seçilişinin gerisinde muhtemelen , Talât’ın , Enver’i dengelemek istemesi yatıyordu. … ..

… ..

Aralık 1913 başlarında fedailer , başta Atıf ve Yakup Cemil olmak üzere Dahiliye Nazırı Talât Bey’i ziyaret ederek, kendisinden Enver Paşa’nın Harbiye Nazırlığına tayin edilmesini istemişler,... .. tehdit eder biçimde … ..Enver … .. Naciye Sultan’la evlenmek üzere … ..  Enver 18 Aralık 1913’te albaylığa yükseltildi… .. 1 Ocak 1914’te paşalığa yükseltilmesi… .ve Harbiye Nazırlığına tayinini … …

… .. Yıldırım hızıyla vuku bulan Enver Paşa’nın yükselişi ülkede, iki-üç kişinin egemen olduğu bir siyaset sisteminin kurulması anlamına geliyordu. … ..

… ..

Kemal ve Fethi ile, arkadaşlık bağlarını devam ettirenTalât Paşa ve Cemal Paşa, onlar için, Enver’in sultasından uzakta kalan görevler düşündüler. Böylece, Ali Fethi’ye, bağımsızlığını yeni kazanan Bulgaristan’a sefirlik, Mustafa Kemal’e de merkezi Sofya’da olmak üzere, Bükreş ve Belgrad merkezlerini kapsayan ateşemiliterlik görevleri teklif edildi.  … ..

Bundan sonra, Mustafa Kemal i

çin bir buçuk yıl, Ali Fethi  için üç yıl sürecek, İstanbul’un siyasetinden uzak görevler başlamış oldu. Kısa zamanda, Sofya’nın diplomatik ve sosyal hayatına kabul edildiler. Türkiye’deki hayattan farklı olan bu yarı batılı ortamdan hoşlanmış oldukları, yabancı diplomatlar ve Bulgar sosyetesi mensupları ile sık sık görüştükleri anlaşılıyor.

… … Mustafa Kemal… .. 1915 yılının başlarında aktif vazife istemek üzere Enver Paşa’ya mektup yazdı ve rütbesine uygun herhangi bir görev istedi.  … … yeniden Envere’ başvurarak … .. ısrar etti … .. Uzun müddet cevap gelmedi. … .. Harbiye Nazırı vekili İsmail Hakkı Paşa imzasıyla gelen bir telgrafta, “19. Tümen Kumandanlığına tayin edildiği ve hemen İstanbul’a hareket etmesi gerektiği” bildiriliyordu. 

Tekirdağ’da bulunan tümenine 25 Şubat 1915 tarihinde ulaşan MUstafa Kemal … .. Bundan sonra, Anafartalar ile Kemal’in Çanakkale’de nihai zaferin temelini attığı muharebeler gelir. Çanakkale'den sonra, Kemal, Ruslara karşı Doğu Cephesinde görev aldı. … ..

… ..

… .. Çanakkale muharebesinden sonra ve 1 Nisan 1916 tarihinde tuğgeneralliğe terfi ettikten sonra, Mustafa Kemal’in Ali Fethi’yi ziyaret etmek ve birkaç gün kalmak üzere, Sofya’ya 16 Nisan’da geldiğini v e misafir kaldığını kaydedelim. Sofya’da iken, Doğu Cephesi’nde 16 Kolrdu Komutanlığına tayin edildiğini öğrendi.

Mustafa Kemal, Birinci Cihan Harbi’nde, veliaht Vahdettin’in başyaveri olarak Sofya’ya 15 Aralık 1017 tarihinde bir kere daha geldi.  … ..

… ..

*atatürk, okyar ve çok partili türkiye & Osman Okyar - Mehmet Seyitdanlıoğlu

Fethi Okyar’ın Anıları

Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları

1.Baskı: Ağustos 1997

*Fethi Okyar - Vikipedi (wikipedia.org)

*Ali Fethi Okyar (29 Nisan 1880, Pirlepe - 7 Mayıs 1943, İstanbul), Türk asker, diplomat ve siyasetçi.

III. Ordu mensubu subay olduğu sıralar İttihat ve Terakki Cemiyeti ile tanıştı ve önde gelen isimlerinden biri oldu. Trablusgarp ve Balkan Savaşları sırasında görev aldı. İttihat ve Terakki'den IV. dönem Manastır ve V. dönem İstanbul Meclis-i Mebûsan mebusluğu yaptı. Osmanlı'nın Paris Sefirlği Askerî Ataşemiliterliği görevinde bulundu. II. Meşrutiyet beyannamesini bizzat kendisi yazdı ve kısa bir süre İttihat ve Terakki Fırkası Umumi Kâtipliği görevinde bulundu. Osmanlı'nın Sofya Sefirliği görevini gerçekleştirdi. Sofya Sefirliği sırasında İsmail Hakkı'nın kızı Galibe ile tanıştı ve onunla evlendi. Mondros Mütakeresi sonrasında kurulan Ahmet İzzet kabinesinde 14 Ekim-8 Kasım 1918 arasında kısa bir dönem Dahiliye Nazırı olarak bulundu. Hürriyetperver Avam Fırkası'nı kurdu ve reisliğini yaptı. Mustafa Kemal ile Minber gazetesini kurdu ve başyazarı olarak çalıştı. Mart 1919'da Damat Ferit hükûmeti tarafından İngilizlerin “Türk savaş suçlularının” tutuklanması talebi sonrasında yakalandı. Bekirağa Bölüğü ve Arabyan Hanı'nda tutuldu. 28 Mayıs 1919’da  İngilizler tarafından Malta'ya sürüldü. 30 Nisan 1921 tarihine kadar burada kaldı.