-... .. Kuantum fiziği bu metin boyunca zaman zaman, doğrudan
ya da dolaylı olarak etkisini sürdüreceğinden, aşina olmayan okuyucum için
biraz didaktik* de olsa kendimce bir giriş yapmay uygun
gördüm. Atom-altı dünya, bize evrenin doğasını ve gizemini anlatabilecek tek
alan olduğu için oradan başlayacağım.
-Modern fiziğe göre, atom-altı düzeyde madde belirli
yerlerde kesin bir biçimde varolmaz., “varolma eğilimi” gösterir. Keza, atomik
olaylar da belirli zamanlarda ve belirli şekillerde kesin bir biçimde oluşmaz,
“oluşma eğilimi” gösterirler. Dolayısıyla, atom-altı parçacıkların kendi
başlarına hiçbir anlamı yoktur. Ancak, gözlemlenebilir nitelikteki süreçlerle
olan bağlantıları içinde anlaşılabilirler. Niels Bohr’un sözleriyle, “İzole
edilmiş madde parçacıkları sadece soyutlamalardır. Özellikleri, ancak diğer
sistemlerle olan etkileşimleri içinde tanımlanabilir ve gözlemlenebilir.” Bu
nedenle, atom-altı parçacıklar”şeyler” değil, şeyler arasındaki bağlantılardır
ve bu böyle süürüp gider. Kuantum mekaniğinde gözlemler hiçbir zaman “şeyler”le
sonuçlanmaz, sürekli bağlantılar ağıyla karşılaşıp durursunuz. İşte bu
nedenledir ki çağdaş fizik bize evrenin tek bir bütün olduğunu anlatır. Bu
durum, bir bakıma, Sokrat öncesi bir Antik Yunan kavramı olan “varlığın
birliği” fikrini çağdaş bir yolla destekler ve bu yer ve zaman
belirsizliği, olaylar arasında neden-sonuç ilişkileri oluşturmayı anlamsız
kılar. John Stuart Bell’in de ifade ettiği giibi “Yerel nedenler diye bir şey yoktur.”
Onların bize yerel görünmesinin temelinde, bütünün bir parçasını onun tümü olarak algılama
yanılgısı yatar ve bu yanılgı aslında birazdan tartışmaya açmak istediğim
şartlandırılmalarımızın ürünüdür. James Gleick’in ifade ettiği gibi , “Kaos’un
çağdaş düzeyde ele alınarak incelenmesine 1960’lı yıllarda başlandığında....
Girdilerdeki küçük küçük farklar çıktıklarında yerlerini hızla, akıl almayacak
büyüklükteki farklara bırakabildiği görülmüştü... Mesela, hava söz konusu
olduğunda, bu olgu, yarı şaka yarı ciddi Kelebek Etkisi – bugün Beijing’de
kanatlarını çırpan bir